Mapa

Jawor (Jawor)

Jawor (niem. Jauer) – miasto w Polsce, w województwie dolnośląskim, siedziba władz powiatu jaworskiego. Leży historycznie na Dolnym Śląsku.

W latach 1954–1971 miasto było siedzibą władz gromady Jawor, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa legnickiego.

Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką, w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 22 758 mieszkańców.

Jawor uzyskał lokację miejską w 1242 roku.

Miejscowość wzięła swoją nazwę od polskiej nazwy drzewa jawor (łac. Acer pseudoplatanus), które jest drzewem rozpowszechnionym w Sudetach. Wykaz Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung pod redakcją Heinricha Adamy’ego, wydany w 1888 r. we Wrocławiu, wymienia znaną od 1159 r. starą nazwę miasta – Jawor, podając jej znaczenie jako Ahornstadt (pol. miasto jaworów).

Najstarsza znana wzmianka nazwy miasta pochodzi z XI wieku – pod datą 1008 r. Thietmar opisuje przemarsz wojsk króla niemieckiego Henryka II Świętego przez miejscowość Jaura in Zlezie podczas niemieckiej ekspedycji militarnej prowadzonej na ziemiach Ślężan, Trzebowian i Dziadoszan, w ramach wojen z Bolesławem I Chrobrym o Łużyce.

W 1133 r. miasto notuje się jako Jawr, w 1203 r. – Jawor. Do XVI w. nazwę miasta zapisywano po łacinie w różnych formach: Iavor, Iavr, Javr, Javor, Jaur, Jaura, Jawer, Jauor. Używano również nazwy w oryginalnym słowiańskim brzmieniu, czego dowodzi obraz w kościele św. Marcina w Jaworze, zawierający w swej treści m.in. widok Jawora z 1562 r. oraz polską formę nazwy Jawor. Forma Iawor została użyta w dokumencie z 1248 roku, sygnowanym przez Bolesława II Rogatkę oraz Henryka III Białego, a w dokumencie z 1277 r. użyto nazwy Iaver. W 1295 r. w łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miasto odnotowano pod nazwą Jawor. W 1475 r. w łacińskich Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest pod nazwą Jaworensis. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Iavoria.

Niemiecka forma nazwy miasta Jauer była zgermanizowaną formą słowiańskiej pierwotnej nazwy. Jeszcze w 1750 r. polska nazwa Jawor wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II Wielkiego pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska. Nazwa ta stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII–XVIII wieku, po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w 1763 r. w wyniku wojen śląskich z Austrią. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje nazwę Jaworz, a Jawor jako określenie dawniejsze.

W 1945 r. używano przejściowo nazwy Jaworów. 7 maja 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Jawor.